W jej centrum, przy Via Brera 28, znajduje się monumentalny Palazzo di Brera, jeden z największych kompleksów w Mediolanie, o powierzchni 24 tys. m². Mają tu siedzibę zasłużone instytucje kultury: Biblioteka Narodowa Braidense, Obserwatorium Astronomiczne Brera, Ogród Botaniczny, Instytut Lombardzki – Akademia Nauki i Literatury, Akademia Sztuk Pięknych i najsławniejsza z nich – Pinacoteca di Brera. Jest to jedna z najważniejszych kolekcji we Włoszech, specjalizująca się w malarstwie weneckim i lombardzkim okresu renesansu. Są tu także bogato reprezentowane inne szkoły włoskie, malarstwo flamandzkie, pojedyncze arcydzieła z innych krajów oraz wiele obrazów artystów włoskich z XIX i XX wieku.
Na przełomie XII i XIII wieku na terenach leżących na obrzeżach ówczesnego Mediolanu półświecki zakon humiliatów wybudował kościół Santa Maria di Brera, a z czasem także zabudowania klasztorne i budynki gospodarcze, gdyż bracia byli znani z produkcji znakomitej jakości sukna. Gdy papież Pius V w 1572 r. zlikwidował kongregację, klasztor przekazano jezuitom, którzy otworzyli tu swoje szkoły. Nowi gospodarze postanowili wznieść dużo większe kolegium wg projektu Francesca Marii Richiniego. Prace przeciągały się, a po kasacie jezuitów w 1773 roku niedokończony budynek, jeszcze bez fasady, przeszedł na własność rządu austriackiego, gdyż Lombardia była wówczas częścią imperium Habsburgów. Prace budowlane ostatecznie zostały ukończone przez Giuseppe Piermariniego w 1787 r. Na mocy edyktu cesarzowej Marii Teresy z 1776 r. znalazły tu siedzibę pojezuickie szkoły, obserwatorium i ogród botaniczny, a także nowe instytucje: biblioteka i Akademia Sztuk Pięknych. Działalność Akademii miała być finansowana dochodami z przejętych przez państwo dóbr kościelnych w kwocie 10 000 lirów rocznie, a jej studentom miała służyć początkowo bardzo skromna pinakoteka – wówczas zbiór odlewów, rycin, szkiców i rysunków. Później trafiły tu też obrazy z klasztorów, których sekularyzację nakazał kierujący się oświeceniowymi ideałami cesarz Józef II.
Sytuacja zmieniła się radykalnie po zwycięskiej kampanii włoskiej Napoleona Bonaparte w 1796 r. i utworzeniu we Włoszech nowego państwa zdominowanego przez Francję. W 1801 r. sekretarzem Akademii został jej były student, Giuseppe Bossi, który położył ogromne zasługi dla rozwoju galerii sztuki w Wenecji, Bolonii i Mediolanie.
W okresie napoleońskim wiele kościołów i klasztorów zlikwidowano, a zgromadzone w nich dzieła zarekwirowano. Najlepsze prace były wysyłane do Paryża, gdzie większość z nich trafiła ostatecznie do Luwru, a pozostałe zasiliły nowo tworzone kolekcje w głównych miastach Królestwa Włoch.
Czytaj także: Galeria Narodowa w Londynie
W 1806 r. postanowiono podzielić zdesakralizowany kościół Santa Maria in Brera na dwie kondygnacje, aby na piętrze stworzyć „Sale Napoleońskie” przeznaczone na galerię malarstwa. W dniu urodzin Napoleona, 15 sierpnia 1809 roku, w trzech salach pokazano 139 obrazów. Faktyczne otwarcie galerii miało miejsce kilka miesięcy później, dokładnie 20 kwietnia 1810 roku. Jej zbiory były nieustannie powiększane m.in. przez nowe konfiskaty.
Po upadku Napoleona Kongres Wiedeński podjął decyzję o restytucji skradzionego majątku pierwotnym właścicielom, jednak rząd Austrii nie wystąpił o zwrot większości dzieł, które padły ofiarą napoleońskich grabieży. Pinakoteka dalej wzbogacała się dzięki darowiznom, legatom, wymianom i zakupom. Znalazło się tu także miejsce dla fresków zdjętych ze ścian budowli sakralnych. W 1882 r. rozpoczął się proces jej oddzielenia organizacyjnego od Akademii. W 1926 r. powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Brery i Muzeów Mediolańskich, dzięki któremu zakupiono kilka arcydzieł, w tym m.in. Wieczerzę w Emmaus Caravaggia. W czasie obu wojen światowych kolekcja była ewakuowana do Rzymu, dzięki czemu przetrwała je bez strat, chociaż bombardowanie w sierpniu 1943 r. zniszczyło wiele pomieszczeń. Mimo to już w roku 1946 w ocalałych salach otwarto Małą Brerę. Odbudowę całego pałacu zakończono cztery lata później. Jego centrum stanowi dziedziniec otoczony dwukondygnacyjnymi arkadami wspartymi na kolumnach z różowego granitu. Na środku stoi Napoleon jako Mars przynoszący pokój – nagi rzymski bóg wojny z głową cesarza. Jest to odlana z brązu kopia marmuru Antonio Canovy z 1806 r., która znalazła się tu w 1859 r. po zwycięstwie Napoleona III i Wiktora Emanuela II nad Austriakami w czasie wojny o zjednoczenie Włoch. Towarzyszy mu wiele posągów i popiersi postaci szczególnie zasłużonych dla Mediolanu i włoskiej kultury.
W październiku 2018 r. zakończono nową aranżację wszystkich 38 sal. Każda z nich dedykowana jest innemu okresowi albo regionowi. Jest więc średniowiecze, malarstwo weneckie z okresu renesansu (m.in. Tintoretto, Veronese, Tycjan), malarstwo lombardzkie (np. Bramantino), freski z kościołów i klasztorów Lombardii, malarstwo centralnej Italii (m.in. Rafael, Bramante, Piero della Francesca), manieryzm, barok (Caravaggio, Rubens), malarstwo weneckie z XVIII wieku (w tym Bernardo Bellotto zwany Canaletto Młodszym, znanym także z widoków Warszawy, w której zmarł w 1745 r.), malarstwo włoskie XIX i XX wieku (m.in. Hayez, Modigliani).
PINAKOTEKA BRERA Roselli Lauberi to kolejny album prezentujący dzieła artystów tworzących na przestrzeni ośmiu wieków. Światowej sławy historyczka sztuki w czterdziestu dziewięciu esejach omawia obrazy reprezentatywne dla danej szkoły lub epoki, ich dzieje i okoliczności włączenia do zbiorów. Teksty zawierają także ciekawe odniesienia do życia i twórczości autorów i zleceniodawców, przedstawiają wyniki najnowszych studiów oraz prac konserwatorskich.
To też Cię zainteresuje: Musée d’Orsay – skarbnica impresjonistów
Wśród najciekawszych z pokazanych dzieł warto zwrócić uwagę na zaskakującego Chrystusa przy słupie Bramantego. Twarz Zbawiciela pełna jest smutku, cierpienia i przejmującego żalu, a atletyczne ciało zachwyca starannym modelunkiem i w połączeniu z precyzyjnym pejzażem za oknem zdaje się wychodzić poza ramy.
Symbolem włoskiego romantyzmu i zarazem nieoficjalną wizytówką galerii jest Pocałunek Francesco Hayeza, zaprezentowany na wystawie w Brerze 9 września 1959 r. Pełen czułości uścisk zakochanych miał nie tylko poetycki, ale i polityczny wyraz. Stroje pary nawiązywały do trójkolorowych flag: włoskiej i francuskiej. Przypominały o sojuszu, dzięki któremu możliwe było – wówczas jeszcze tylko częściowe – zjednoczenie Włoch. Dodajmy, że Pocałunek często zdobi okładki albumów prezentujących włoskie malarstwo tego okresu.
Ogromne wrażenie robi także Głowa młodej kobiety z 1915 r. Amedeo Modiglianiego. Jest tu charakterystyczna dla niego deformacja, stylizowany nos i wargi, wydłużona szyja, całkowicie odrębny styl podkreślony wyraźnym konturem twarzy, plastycznością grubej warstwy farby w niektórych miejscach. Obraz trafił do Brery w 1976 r., lecz już trzydzieści lat wcześniej retrospektywna wystawa Modiglianiego właśnie w Mediolanie spowodowała rozsławienie jego twórczości. Artysta żył tylko 35 lat, umarł w nędzy w Paryżu w 1920 r., a jedną z niewielu osób, które go wspierały był polski poeta i mecenas sztuki Leopold Zborowski. Pomógł mu m.in. w zorganizowaniu w 1917 r. wystawy, w czasie której jeden z aktów skonfiskowała policja jako zbyt nieprzyzwoity. W 2015 r. Akt leżący z tej samej serii osiągnął niewyobrażalną cenę 170 mln dolarów, ale i tak daleko mu do podium najdroższych obrazów świata.
Tadeusz Deptuła
Z wykształcenia – dziennikarz, z pasji – miłośnik sztuki, książek i podróży. Przez 18 lat związany był z Telewizją Polską. Jednocześnie współpracował z wieloma tytułami prasowymi, w których zamieścił setki wywiadów z ludźmi polityki i kultury, recenzje filmów i książek oraz fotoreportaże z wielu krajów świata. Przetłumaczył album „ORNAMENT. Wielka kolekcja”, organizował wystawy malarstwa G.J. Tribowskiego. Od 13 lat jest zastępcą dyrektora ds. handlu i marketingu w Wydawnictwie ARKADY.
