Będąc w Wielkiej Brytanii nie sposób nie zwrócić uwagi na topiary, czyli żywe rzeźby w ogrodach. Są wszędzie: przy pałacach, wiejskich domach w parkach. Te najprostsze mają kształt kul, kolumn oraz ostrosłupów. Najbardziej wyszukane – jak z galerii sztuki – zobaczycie jednak w ogrodach historycznych. Zatrudnieni w nich ogrodnicy to mistrzowie w strzyżeniu topiarów.
Żywa materia
Na topiary nadają się różne krzewy, zwłaszcza zimozielone, które doskonale znoszą częste przycinanie. To bukszpan, cis, ostrokrzew, tuja, laurowiśnia. Rzadziej wykorzystuje się ligustr, gdyż zrzuca liście na zimę. W tradycji brytyjskiej żywe rzeźby są niezbędnymi elementami zwłaszcza reprezentacyjnych projektów. Tworzą struktury ozdobne cały rok oraz meblują ogrody. Kształtują też architekturę przestrzeni, podnoszą prestiż, przyciągają wzrok. To nie przypadek, że z najbardziej misternych topiarów słyną brytyjskie ogrody. Zamiłowanie do ogrodnictwa od wieków jest w Wielkiej Brytanii bardzo modne, także w wyższych sferach. Kolekcjonowanie roślin zaś uważano tam za nie mniej prestiżowe niż inwestowanie w malarstwo czy biżuterię. Topiary to po prostu ogrodowe dzieła sztuki.
Topiary – znane od starożytności
Sztuka kształtowania roślin od zawsze była zarezerwowana dla ogrodów władców i możnych. Dlaczego? Do wykonania topiarów trzeba było zatrudnić ogrodników o wysokich kwalifikacjach. Potrzebne też były narzędzia do cięcia krzewów, które przed wiekami kosztowały fortunę. W starożytnym Rzymie ogrodnik, który zajmował się cięciem krzewów w figury, był nazywany topiarius (stąd nazwa: topiar). Najsłynniejsze rzymskie topiary miały znajdować się w ogrodzie Juliusza Cezara. Utalentowani ogrodnicy przycinali je w obeliski, inskrypcje, zwierzęta czy wojowników. Niewykluczone, że ta sztuka przywędrowała na Wyspy Brytyjskie właśnie dzięki Rzymianom. Obecnie w przypałacowych ogrodach, których w Wielkiej Brytanii jest nadal wiele, bardzo często są zatrudniani ogrodnicy specjalizujący się tylko w strzyżeniu krzewów, tak aby cieszyły wzrok rzeźbiarskimi kształtami. Najczęściej do cięcia wykorzystuje się cisy oraz bukszpany.
Topiary – rodzaje
W brytyjskich ogrodach historycznych, które zostały założone w XIX w. lub wcześniej, można podziwiać wszystkie rodzaje topiarów. To przede wszystkim żywe rzeźby geometryczne (architektoniczne) jak z podręczników matematyki: kule, ostrosłupy, prostopadłościany, walce, spirale. Ich rozmiary są imponujące, gdyż krzewy, z których są wykonywane, często były sadzone za czasów królowej Wiktorii lub wcześniej. Wzorem rzymskich pierwowzorów w brytyjskich ogrodach kultywowana jest również trudna sztuka topiarów figuralnych. Tylko doświadczeni ogrodnicy potrafią przycinać krzewy np. w kształty niedźwiedzi, jeźdźców, ptaków, jeleni, królików czy psów. W ostatnich latach bardzo modne stały się topiary amorficzne (bezkształtne). Ich formy są fantazyjne, podyktowane wyobraźnią ogrodników artystów. Ars topiaria to dzieła niezwykłe, żywe, zmieniające się z upływem pór roku i lat. Co ważne: inspirują, by we własnym ogrodzie wyczarować podobne.
Jeśli będziecie w Walii, koniecznie odwiedźcie Powis Castle. Tutejsze topiary z 300‑letnich cisów, np. amorficzne, są słynne na całym świecie. Rezydencja należała kiedyś do walecznych rycerzy i książąt, a potem do rodów Herbert i Clive, które były związane z Indiami. Kolekcjonowali rośliny i rzadkie minerały.
Ogród w Erddig (Walia) zachwyca elegancją w wiktoriańskim stylu. Ogrodnicy przycinają tutaj krzewy m.in. w idealne półkule. Kiedy w 1977 roku książę Walii Karol oficjalnie otworzył Erddig dla publiczności, zażartował, że po raz pierwszy w życiu otworzył coś, co miało już 300 lat.
Wiekowy ogród w posiadłości Mount Stewart (Irlandia Północna) jest pełny tajemniczych zakamarków. Wypatrzeć w nim można m.in. topiar w kształcie królika skaczącego przez żywopłot.
Niektóre drzewa w ogrodzie Hinton Ampner (Anglia) były posadzone w 1720 r. Rzeźby z cisów w kształcie m.in. grzybów, znajdują się w jego reprezentacyjnej części. Przed wiekami tutejszy dwór należał do dynastii Tudorów.
W herbie Irlandii od średniowiecza jest harfa. Dlatego w irlandzkiej posiadłości w Mount Stewart nie mogło zabraknąć topiaru w kształcie tego instrumentu.
W Ogrodzie Hiszpańskim w posiadłości Mount Stewart (Irlandia Północna) trzeba koniecznie zobaczyć topiary jak kolumny. Ich strzyżenie to majstersztyk sztuki ogrodniczej.
Topiar w kształcie twarzy w Dyrham Park koło Bath. To fragment dawnego barokowego ogrodu, w którym znajdował się m.in. zwierzyniec. Historia rezydencji sięga średniowiecza.
Monumentalne topiary w Powis Castle (Walia). W tej posiadłości nastoletnia księżniczka Wiktoria – późniejsza królowa – miała okazję poznać wpływ kultury Indii na Wielką Brytanię.
Niezwykła perspektywa z topiarami w ogrodzie Canons Ashby (Anglia). To posiadłość z XVI w., gdzie zachował się także m.in. sad ze starymi odmianami.
Ogrodnik przycinający topiary w posiadłości Godolphin (Anglia), która należała m.in. do dynastii Tudorów i Stuartów.
